Ülkede veya dünyada daha çok 65 yaş üstü bireylerde veya hamilelerde görülen ödemin ne olduğu, sebepleri, kurtulma yöntemleri ve nelere dikkat edilmesi gerektiğini sizler için araştırdık. Keyifli okumalar.
Ödem Nedir?
Vücudun tüm dokuları hücrelerden, kan damarlarından ve interstisyum adı verilen hücreleri bir arada tutan bağ dokularından oluşur. Hücrelerin dışında bulunan vücut sıvılarının çoğu normalde iki boşlukta depolanır; kan damarları (kanınızın "sıvı" veya serum kısmı olarak) ve interstisyel boşluklar (hücrelerin içinde değil). Çeşitli hastalıklarda, bu bölmelerin birinde veya her ikisinde fazla sıvı birikebilir.
Vücut dokularında biriken sıvının neden olduğu şişliğe ödem denir. Ödem çoğunlukla ayaklarda, ayak bileklerinde ve bacaklarda olur, ancak yüzünüz, elleriniz ve karnınız gibi vücudunuzun diğer kısımlarını da etkileyebilir.
Ödem Kimlerde Görülür?
Ödem herkesi etkileyebilir, ancak en sık hamileler ve 65 yaş ve üstü yetişkinleri etkilenir.
Ödem Ne Kadar Yaygındır?
Ödeme sebep olan birçok hastalık bulunduğu için yaygın olarak görülür. Hafif ödem vakaları kendi kendine geçebildiği için oranı tam olarak bilinmemektedir.
Ödem Neden Olur?
- Hamilelik
- Tuzlu besinleri fazla miktarda tüketmek
- Uzun süre aynı pozisyonda oturmak veya yatmak
- Adet öncesi hormonal değişim
- Bazı ilaçların yan etkileri (yüksek tansiyon ilaçları, nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar, steroidler, östrojenler, tiazolidinedionlar)
- Bazı hastalıklar (Konjestif kalp yetmezliği, Karaciğer sirozu, böbrek hastalığı, böbrek hasarı, bacak damarlarında zayıflık veya hasarı, lenfatik sistemde hasar, ağır, uzun süreli protein eksikliği)
Ödeme Neden Olan Hastalıklar Nelerdir?
- Konjestif kalp yetmezliği: Konjestif kalp yetmezliğiniz varsa, kalbinizin alt odacıklarından biri veya her ikisi de kanı etkili bir şekilde pompalama yeteneğini kaybeder. Sonuç olarak, kan bacaklarınızda, ayak bileklerinizde ve ayaklarınızda birikerek ödem oluşabilir. Konjestif kalp yetmezliği karnınızda şişmeye neden olabilir. Bazen bu durum akciğerlerinizde sıvı birikmesine (akciğer ödemi) ve bu da nefes darlığına neden olabilir.
- Siroz: Karaciğer hasarının (siroz) bir sonucu olarak karın boşluğunuzda (assit) ve bacaklarınızda sıvı birikebilir.
- Böbrek hastalığı: Böbrek hastalığınız olduğunda, dolaşımınızdaki fazla sıvı ve sodyum ödeme neden olabilir. Böbrek hastalığına bağlı ödem genellikle bacaklarınızda ve gözlerinizin çevresinde oluşur.
- Böbrek hasarı: Böbreklerinizdeki küçük, filtre eden kan damarlarının zarar görmesi nefrotik sendroma neden olabilir. Nefrotik sendromda, kanınızdaki azalan protein (albümin) seviyeleri sıvı birikmesine ve ödemi ortaya çıkarabilir.
- Bacaklarınızdaki damarlarda zayıflık veya hasar: Kronik venöz yetmezliğiniz varsa, bacak damarlarınızdaki tek yönlü valfler zayıflar veya hasar görür, bu da kanın bacak damarlarınızda birikmesine ve şişmeye neden olur. Baldır kasınızda ağrı ile birlikte bir bacakta ani başlayan şişme, bacak damarlarınızdan birindeki kan pıhtısı (derin ven trombozu veya DVT) nedeniyle olabilir. Bu meydana gelirse, derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
- Yetersiz lenfatik sistem: Vücudunuzun lenfatik sistemi dokulardan fazla sıvıyı temizlemeye yardımcı olur. Bu sistem örneğin kanser cerrahisi nedeniyle hasar görürse, bir alanı boşaltan lenf düğümleri ve lenf damarları düzgün çalışmayabilir ve ödem oluşabilir.
- Şiddetli, uzun süreli protein eksikliği: Diyetinizdeki aşırı protein eksikliği (eksikliği), uzun bir süre boyunca sıvı birikmesine ve ödeme neden olabilir.
Ödem Çeşitleri Nelerdir?
- Periferik Ödem: Sıklıkla ayak, bilek, bacak, el ve kol bölgelerinde görülür. Ödemin şişliği vücudun pozisyonuna göre değişir.
- Pulmoner Ödem: Ciddi bir ödem çeşididir. Akciğerde sıvı birikimi görülür. Ortaya çıkmasında kalp yetmezliği etken olabilir.
- Serebral Ödem: Beyinde oluşan ödemlerdir. Tümör, felç veya travma gibi sebeplerden kaynaklanabilir. Ortaya çıktığı kişide hayati risk oluşturabilir.
- Pedal Ödem: Genellikle ilaçların yan etkisinden kaynaklanır.
- Anjiyoödem: Derinin altında şişlik olmasıdır. Cildin yüzeyini etkileyen kurdeşenlerin aksine, anjiyoödem cildin daha derin katmanlarını etkiler ve sıklıkla yüzeyde oluşur.
- Kalıtsal anjiyoödem: Kılcal damarların sıvıları çevreleyen dokuya salmasına neden olan ve ödemle sonuçlanan nadir bir genetik durumdur.
- Papilödem: Gözün optik sinirinin, kafatasının içindeki ve beyin çevresindeki basıncın (kafa içi basınç) bir sonucu olarak şişmesidir.
- Makula ödemi: Gözün merkezi, ayrıntılı görüşü (makula) algılayan kısmının şişmesidir.
- Bağımlı ödem: Genellikle yerçekiminden etkilenen ve kişinin pozisyonuna bağlı olarak bacaklarda ve alt gövdede oluşan ödemdir. Bu ödem genellikle ayaktayken bacaklarda, yatarken ise kalçalarda ve ellerde oluşur.
- Skrotal lenfödem: Testislerin etrafında sıvı birikmesi nedeniyle skrotumun büyümesidir.
- Lipödem: Bacakların ve kalçaların şişmesine neden olan ve lenfödeme yol açabilen yağlı (adipoz) doku bozukluğudur.
- İdiyopatik Ödem: İdiyopatik ödem, esas olarak kalp, karaciğer veya böbrek hastalığı kanıtı olmayan menopoz öncesi kadınlarda ortaya çıkan, nedeni bilinmeyen bir çukur ödemdir.
Ödem Vücudu Nasıl Etkiler?
Ödem, vücudunuzun bazı kısımlarının büyümesine (şişmesine) neden olur ve bu da günlük işlerinizi tamamlamanıza engel olabilir. Vücudunuzdaki şişkinlikleri azaltmak için uzun süreli oturuyorsanız veya ayakta sabit duruyorsanız hareket ederek basit yaşam tarzı değişiklikleriyle azaltabilir ve daha iyi hissedebilirsiniz. Ödemin sebebi bazen altta yatan farklı bir sağlık problemi belirtisi olabilir. Bu durum karşısında bir sağlık uzmanına başvurulması gerekmektedir.
Ödem Belirtileri Nelerdir?
- Kol veya bacak dolgunlaşır veya ağırlaşma hissedilir.
- Kol veya bacak şişmiş gibi görünmeye başlar.
- Şişliğe bastığınızda, iz bırakır.
- Giysileriniz veya takılarınız sıkı ve rahatsız hissettirmeye başlar.
- Ödemin yakınındaki cilt gergin veya sıcak hissedilir.
- Etkilenen eklemleri hareket ettirmek zorlaşır.
- Çevresinde bir gerginlik ve hatta ağrı hissi vardır.
Ayrıca;
Ödemin sebebini anlamak için, doktor öncelikle hastanın şikâyetleri ve tıbbi geçmişi hakkında sorular sorar. Daha sonra fizik muayene yaparak altta yatan nedeni saptamaya çalışır. Genellikle öykü ve fizik muayene tanı için yeterlidir. Bazı durumlarda kesin tanı için röntgen filmi, ultrason muayenesi, manyetik rezonans görüntüleme, kan testleri veya idrar analizi gibi görüntüleme yöntemleri ve kan testleri gerekli olabilir.
Ödem Derecelendirmesi Nedir?
Ödem derecelendirmesi, ödem teşhisinizin ciddiyetini belirlemek ve dokularınızda ne kadar sıvı biriktiğini tahmin etmek için kullanılan bir ölçektir.
Sağlık uzmanınız, parmaklarınızı cildinizin şişmiş bir bölgesine 5-15 saniye boyunca hafifçe bastırarak vücudunuzun bir bölgesinde ödem olup olmadığını test edecektir (çukur testi). Basıncı bıraktıktan sonra cildinizde bir çukur (çukur) görünecektir. Çukur, dokularınızda birikmiş sıvı olduğunu gösterir.
Ödem derecelendirme ölçeği, çukurlaşma testinden sonra çukurlaşan bölgenin ne kadar hızlı normale döndüğünü (geri tepme) ölçer. Ölçek şunları içerir:
- Derece 1: 2 milimetre (mm) çukur ile anında geri tepme.
- Derece 2: 3 ila 4 mm çukur ile 15 saniyeden az geri tepme.
- Derece 3: 5 ila 6 mm çukur ile 15 saniyeden fazla ancak 60 saniyeden az geri tepme.
- Derece 4: 8 mm'lik bir çukurla 2 ila 3 dakika arasında geri tepme.
Ödemi Önlemek İçin Neler Yapılır? Ödem Nasıl Atılır?
Ödemin tedavisi, altta yatan bir sağlık durumuyla ilgiliyse, nedene göre değişir. Örneğin:
- Akciğer hastalığı, amfizem veya kronik bronşit gibi ödeme neden oluyorsa, sigara içiyorsanız sağlık uzmanınız sigarayı bırakmanızı önerecektir.
- Kronik kalp yetmezliği ile ödem oluşursa, uzmanınız kilonuzu, sıvı alımınızı ve tuz alımınızı izleyerek tanınızı tedavi etmek için yaşam tarzı değişiklikleri önerecektir. Uzmanınız, içtiğiniz alkol miktarını azaltmanızı tavsiye edebilir.
- Ödem, aldığınız bir ilacın bir yan etkisiyse, uzmanınız şişliği gidermek için ilacınızın dozunu durdurabilir veya azaltabilir. Uzmanınız size söylemediği sürece ilacınızı almayı bırakmayın.
- Daha şiddetli ödem vakaları diüretiklerle (vücudunuzun idrardaki fazla sıvıyı atmasına yardımcı olan ilaçlar) tedavi edilebilir.
Daha hafif ödem vakalarında ödemi azaltmaya yardımcı olabilecek yaşam tarzı değişiklikleri şunlardır:
- Etkilenen Uzvun Yükseltilmesi: Şişmiş kolu veya bacağı günde birkaç kez kalp seviyesinin üzerinde tutmak şişliğin azalmasına yardımcı olabilir. Bazı durumlarda, uyurken etkilenen uzvun kaldırılması da faydalı olabilir.
- Egzersiz: Vücudun ödemden etkilenen bölgesindeki, özellikle de bacaklardaki kasları hareket ettirmek, fazla sıvıyı kalbe geri pompalamaya yardımcı olabilir. Sizin için doğru olan egzersizleri uzmana sorarak öğrenebilirsiniz.
- Hafif Vuruş: Etkilenen bölgenin etrafında kalbe doğru sert ama ağrılı olmayan vuruşlar, fazla sıvının bölgeden dışarı çıkmasına yardımcı olabilir.
- Tuz Alımının Azaltılması: Çok fazla tuz sıvı tutulmasını artırabilir ve şişkinliği kötüleştirebilir. Diyetinizdeki sodyum alımını bir diyetisyen eşliğinde sınırlamalısınız.
- Kompresyon: Kol ve bacaklarda şişlik indikten sonra tekrar oluşmasını önlemek için doktorunuz kompresyon çorabı, kolluk veya eldiven önerebilir. Bu giysiler, sıvının birikmesini önlemek için kollara ve bacaklara baskı uygular.
Ödemin Komplikasyonları Nelerdir?
Tedavi edilmezse ödem şunlara neden olabilir:
- Artan ağrılı şişlik
- Yürüme zorluğu
- Sertlik
- Kaşıntılı ve rahatsız olabilen gergin cilt
- Şişmiş bölgede enfeksiyon riskinin artması
- Doku katmanları arasında yara izi
- Azalmış kan dolaşımı
- Arterlerin, damarların, eklemlerin ve kasların elastikiyetinde azalma
- Artan cilt ülseri riski
Ödem Atıcı Besinler Nelerdir?
- Su
- Ananas
- Kivi
- Maydanoz
- Yoğurt
- Salatalık
- Kayısı
- Yeşil Çay
- Kiraz sapı
- Muz
- Nar
- Magnezyum içeriği yüksek besinler (fındık, kepekli tahıllar, bitter çikolata, yeşil yapraklı sebzeler)
- B6 vitamini içeriği yüksek besinler (muz, patates, ceviz, et)
- Potasyum içeriği yüksek besinler (muz, avokado ve domates)
- İdrar söktürücü bitkiler
Ödemi Azaltmak İçin Hangi Besinlerden Uzak Durmak Gerekir?
- Tuz
- Konserve gıdalar
- Turşular
- Bulyon
- Tuzlu krakerler, cips
- Pastırma gibi fermente edilmiş et ürünleri
- Soya sosu gibi tuzlu soslar
- Asitli ve şekerli içecekler
- Aşırı maden suyu tüketimi
Ödem Atıcı Tarif Önerileri
Dukan İçeceği:
800 ml kaynatılmış su içerisine 2 adet yeşil çay ekleyip 3-4 dakika bekletin ve çıkarın. Üzerine yarım limonun suyunu sıkın. 1 adet (200 ml) maden suyu ekleyin. Buzdolabında muhafaza edin. Gün boyu içebilirsiniz. (Karaciğer, böbrek hastaları, hamile ve tansiyonu olan bireyler doktor kontrolünde tüketebilir)
Kiraz Sapı Çayı:
1 bardak kaynamış suya 1 tutam mısır püskülü, 1 paket yeşil çay ve 5-7 adet kiraz sapını 3-4 dakika bekletin. Demlendikten sonra içindeki malzemeleri çıkarabilirsiniz. Günde bir bardak içebilirsiniz. 1 haftadan uzun içmeyiniz. (Karaciğer, böbrek hastaları, hamile ve tansiyonu olan bireyler doktor kontrolünde tüketebilir)
Ananas Kabuklu Çay:
- ½ ananas kabuğu
- ½ limon
- 10 dal maydanoz
- 10 yaprak fesleğen/reyhan
- 3 karanfil
- 1 çubuk tarçın
- 1 paket yeşil çay
- 1 litre kaynar su
Tüm malzemeleri tencereye alıp kaynar suyu üzerine ekleyelim. 3 dakika daha kaynattıktan sonra içerisindekileri süzüp suyu dolapta muhafaza edebilirsiniz. Gün içerisinde tüketilebilir. (Karaciğer, böbrek hastaları, hamile ve tansiyonu olan bireyler doktor kontrolünde tüketebilir)
Özet Olarak
Ödem hafif veya ciddi belirtiler gösterebilir. Belirtileri farkettikten sonra bir uzmandan tanı almak gereklidir. Doktor yada beslenme uzmanı (diyetisyen) tedavi yöntemine göre yaptığı yönlendirmelerle, egzersiz, sıvı tüketimi, ilaç değişikliği, yeterli protein alımı, sigarayı bırakma gibi yaşam tarzı değişikleriyle ödemden tamamen kurtulabilir veya azaltabilirsiniz.
