Metabolizma üzerinde hayati öneme sahip olan tiroid bezinin hasarı veya işlev görememesi birçok sağlık problemine neden olmaktadır. Bireyin hayat kalitesini olumsuz etkilemektedir. Toplumda görülme sıklığı zamanla artan tiroid hastalığının ne olduğundan ve çeşitlerinden detaylıca bahsettik. Keyifli okumalar.
Tiroid Nedir?
Tiroid, boynun ön tarafında bulunan ve halk arasında adem elması olarak bilinen kıkırdağın hemen altından bulunan yaklaşık 5 cm ve 20 gram ağırlığında kelebek şeklinde bir organdır. Vücut için hayati öneme sahip T3(triiodotironin) ve T4(tiroksin) hormonlarını salgılar.
Tiroid Nasıl Çalışır?
Tiroid hipotalamus ve hipofiz bezi ile birlikte çalışır. Hipofiz bezinden tirotropin/tiroid uyarıcı hormon (TSH) üretilir. TSH, tiroid hormonunun depolanmasını, üretimini ve salınımını düzenlemek üzere tiroid bezine gönderilir.
Tiroid Ne İşe Yarar? Tiroid Bezinin Görevleri Nelerdir?
Tiroid bezinin ana işlevi, T3(triiodotironin) adı verilen bir hormona dönüşen T4(tiroksin) hormonunu salgılamaktır. Her iki hormon da kan dolaşımında dolaşır ve metabolizmanızı düzenlemeye yardımcı olur. Tiroid bezi tarafından üretilen T4 miktarı, hipofiz bezi tarafından üretilen TSH(tiroid uyarıcı hormon) adı verilen bir hormon tarafından belirlenir. Vücuttaki T4 seviyelerine bağlı olarak, hipofiz bezi tiroidin uygun miktarda T4 üretmesini sağlamak için ya daha fazla ya da daha az TSH üretir. Böylece vücut işlevlerini gerçekleştirmek için gerekli olan denge kurulmuş olur.
Tiroid küçük olmasına rağmen endokrin sistemde önemli bir bezdir ve neredeyse vücuttaki her organı etkiler. Yağ ve karbonhidrat metabolizmasını, solunumu, vücut ısısını, beyin gelişimini, kolesterol seviyelerini, kalp ve sinir sistemini, kandaki kalsiyum seviyelerini, adet döngülerini, cilt bütünlüğünü ve daha fazlasını düzenler.
Tiroid Hastalığı Nedir?
Tiroid hastalığı, tiroidin ya çok fazla T4 hormonu salgılayarak ya da yeterince salgılamayarak düzgün çalışmaması durumunda ortaya çıkar. Ayrıca tiroidinizde bir yumru veya nodül de gelişebilir.
Tiroid Hastalıkları Nelerdir?
Tiroid hastalıklarında, T4 hormonunun olması gerekenden az veya çok salgılanması, tiroid bezinde oluşan nodül, yumru veya kanser tiroid hastalıklarının nedenlerindendir. Nedenlere göre hastalık tanımları değişebilmektedir.
Hipotiroidi
En yaygın tiroid rahatsızlığı hipotiroidizm veya tiroidin az çalışmasıdır. Hipotiroidizm genellikle Hashimoto hastalığı veya otoimmün tiroidit olarak bilinen bir otoimmün yanıttan kaynaklanır. Tüm otoimmün hastalıklarda olduğu gibi, vücut yanlışlıkla kendi dokularını bir istilacı olarak tanımlar ve organ yok olana kadar onlara saldırır. Bu kronik saldırı sonunda tiroidin, vücudun düzgün çalışmasını sağlamak için gerekli olan T3 ve T4 hormonlarını yeterli düzeyde salgılamasını engeller. Bu hormonların eksikliği metabolizmayı yavaşlatabilir ve kilo alımına, yorgunluğa, cilt ve saç kuruluğuna ve konsantrasyon güçlüğüne neden olabilir.
Hashimoto kadınlarda erkeklerden yedi kat daha fazla görülür ve genellikle orta yaşlarda ortaya çıkar.
Hipertiroidi
Hipertiroidi, tiroid bezinin aşırı aktif çalışmasıyla gereğinden fazla hormon salgılaması (zehirli guatr) dır. TSH seviyeleri düşük, T3 ve T4 seviyeleri yüksektir. Zamanla tiroid bezi büyüyebilir ve guatr görülebilir. Nodüller, tiroidit, aşırı iyot alımı, Graves hastalığı hipertiroidiye neden olabilir. Kalp çarpıntısı, yüksek tansiyon, terleme, kaşıntı, çabuk yorulma, sinirlilik haline neden olabilir.
Guatr
"Guatr" terimi basitçe tiroid bezinin anormal büyümesini ifade eder. Tiroid bezinin anormal büyümesiyle ağırlığının ve hacminin yaklaşık 2 katına çıkması durumudur. Bu rahatsızlık genel olarak çok ciddi değildir ancak uzman bir hekim tarafından kontrol edilmelidir.
Tiroid Kanseri
Tiroid kanseri, tiroiddeki hücreler değişip çoğaldığında ve kanserli hücreler, nodül veya büyüme oluşturduğunda ortaya çıkar. Tedavi edilmezse bu kanserli nodüller lenf düğümlerine, çevre dokulara ve kan dolaşımına yayılabilir. Tiroid kanseri nadir görülür. Bununla birlikte, son 30 yılda oranlar artmaktadır. Tiroid kanserlerinin çoğu tedavi edilebilir.
Tiroidit (Tiroid İltihaplanması)
Tiroid bezi bilinmeyen nedenlerle iltihaplanabilir. Bu iltihap, kan dolaşımına fazladan tiroid hormonu sızmasına neden olarak vücutta çok fazla tiroid hormonunun dolaşmasına veya hipertiroidizme (aşırı aktif tiroid) neden olur. Bu hipertiroidi dönemi tipik olarak üç aydan fazla sürmez. Sonunda tiroid, geçici veya kalıcı olarak çok az T4 hormonu salgılayarak az aktif hale gelir. Viral veya bakteriyel bir enfeksiyon tiroidite neden olabilir. Bu durum doğumdan sonra da ortaya çıkabilir. Çoğu zaman iltihap ağrısızdır. Ancak subakut granülomatöz tiroidit hastalarında tiroid çevresinde ağrı veya acı birkaç hafta sürebilir.
Hashimoto Hastalığı
Bu durum, hastanın kendi bağışıklık sistemi, tiroidi yabancı olarak tanımlandığında ve ona saldırmak için antikorlar ürettiğinde ortaya çıkar. Tiroid bu saldırılar nedeniyle kronik olarak iltihaplanır ve vücudun düzgün çalışması için yeterli tiroid hormonu üretmeyi durdurur. Artrit, lupus ve Tip 1 diyabet gibi diğer otoimmün bozukluklardan muzdarip kişilerde hastalığa yakalanma riski daha yüksektir. Yüksek düzeyde çevresel radyasyona maruz kalan kişiler de daha yüksek risk altındadır.
Hipofiz veya Hipotalamik Hastalık
Hipofiz bezi ve hipotalamus tiroidi düzenlediğinden, bu bölgelerdeki yaralanma veya işlev bozukluğu tiroidin daha az aktif olmasına neden olabilir. Bu durum sekonder veya tersiyer hipotiroidizm olarak bilinir.
Hiperfonksiyonel Tiroid Nodülleri
Adenom adı verilen kanserli olmayan nodüller, tiroid bezinin bir kısmı şişmeye ve bezin geri kalanından ayrılmaya başladığında ortaya çıkar. Bu adenomlar tiroid bezinin geri kalanından bağımsız olarak tiroid hormonları üretmeye başlayabilir ve bu durum işleyen nodül olarak adlandırılır. Bu nodüller tiroid hormon seviyelerini kontrol altında tutmaya yönelik normal geri bildirim mekanizmalarına yanıt vermediğinde, bu durum toksik adenom veya Plummer hastalığı olarak bilinir.
Tiroid Hastalıkları ve Beslenme İlişkisi
Tiroid hastalıklarında beslenme tedavisi, tiroidin yavaş veya hızlı çalışmasına göre yani bireyin aldığı hastalık tanısına göre değişir. Tiroid yavaş çalışıyor ve az hormon salgılıyorsa iyot yetersizliği görüldüğü için iyot içeriği yüksek besinler,metabolizma yavaşladığı için yeşil çay, bol posa ve egzersiz önerilir. Karnabahar, brokoli, pazı, lahana, brüksel lahanası gibi tiroidin çalışmasını baskılayan guatrojenik besinlerden uzak durulur. Tiroid daha hızlı çalışıp çok fazla hormon üretiyorsa iyot içeren besinler kısıtlanır, süt ve süt ürünleri, deniz mahsülleri, muz, patates, pirinç gibi bağırsak hareketini azaltacak besinler önerilir
İlaç tedavisinin yanı sıra beslenme tedavisine dikkat edilmesi bireyin yaşam kalitesini olumlu etkilemekte ve hastalık semptomlarının belirtilerini azaltmaktadır.
Tiroid Hastalıkları İçin Beslenme Tavsiyeleri
- İyot: İyot vücutta hayati bir besin maddesidir ve tiroid fonksiyonu için gereklidir; tiroid hormonları iyottan oluşur. Amerika Birleşik Devletleri'nde tiroid fonksiyon bozukluğunun birincil nedeni otoimmün hastalık iken, dünya genelinde ana neden iyot eksikliğidir. İyot eksikliği, büyük ölçüde iyotlu tuzun yaygın kullanımı nedeniyle zamanla azalmıştır. Tuz, balık, süt ürünleri ve tahıllar önemli bir iyot kaynağıdır. Hem iyot eksikliğinin hem de fazlalığının ciddi riskleri vardır; bu nedenle takviye kullanımına dikkat edilmelidir. Ek iyot, otoimmün antikorları uyardığı için Hashimoto hastalığı olan kişilerde semptomların alevlenmesine neden olabilir.
- D Vitamini: Bir çalışmada incelenen hastaların %90’ından fazlasında D Vitamini eksikliği görülmüştür. Ayrıca D vitamini eksikliği Hashimoto ile bağlantılıdır. Ancak D vitamininin düşük seviyesinin nedeni doğrudan Hashimato kaynaklı mı yoksa hastalık sürecinin bir sonucu mu olduğu belirsizdir.
- Hipertiroidizmin, özellikle de Graves hastalığının kemik kaybına neden olduğu bilinmektedir ve bu durum hipertiroidizmli kişilerde yaygın olarak bulunan D vitamini eksikliğiyle daha da artmaktadır. Hipertiroidi tedavisi ile bu kemik kütlesi yeniden kazanılabilir ve uzmanlar, D vitamini gibi yeterli kemik yapıcı besinlerin tedavi sırasında ve sonrasında özellikle önemli olduğunu öne sürmektedir.
- Yağlı balık, süt, süt ürünleri, yumurta ve mantarda bir miktar D vitamini bulunur. Güneş ışığı da potansiyel bir kaynaktır ancak vitamin üretim miktarı mevsime ve enleme bağlı olarak değişebilir. Hastaların D vitamini seviyeleri düşükse, D3 takviyesi gerekli olabilir ve uzman tarafından hastanın D vitamini seviyeleri takip edilmelidir.
- Selenyum: En yüksek selenyum konsantrasyonu tiroid bezinde bulunur ve tiroid fonksiyonunun ayrılmaz bir parçası olan enzimler için gerekli bir bileşendir. Selenyum, temel bir eser mineraldir ve bağışıklık sistemi, bilişsel fonksiyon, hem erkeklerde hem de kadınlarda doğurganlık ve ölüm oranı üzerinde önemli bir etkisi vardır. Bir çalışmada selenyumun Hashimoto hastalarında hem tiroid antikor titreleri hem de ruh hali üzerinde faydaları olduğu gösterilmiştir. Aşırı selenyum alımı ise gastrointestinal sıkıntıya neden olabili, tip 2 diyabet ve kanser riskini artırabilir. Bu nedenle, hastaların selenyum seviyelerini kontrol ettirmesi ve ton balığı, yengeç ve ıstakoz gibi sağlıklı, selenyum açısından zengin gıdaları diyetlerine dahil etmeleri fayda sağlayacaktır.
- B12 Vitamini: Çalışmalar, otoimmün tiroid hastalarının yaklaşık %30'unun B12 vitamini eksikliği yaşadığını göstermiştir. B12'nin besin kaynakları arasında yumuşakçalar, sardalya, somon, karaciğer gibi organ etleri, kas eti ve süt ürünleri bulunur. Vegan kaynaklar arasında güçlendirilmiş tahıllar ve besin mayası bulunur. Ciddi B12 eksikliği geri döndürülemez olabilir, bu nedenle tiroid hastalığı olan bireylerin B12 seviyeleri belirli aralıklarla takip edilmelidir.
Şuradaki yazımdan Tiroid hastaları için hazırladığımız diyet listesine ve detaylı beslenme tavsiyelerine göz atabilirsiniz.
Özet
Yazımızda, Tiroid hastalıkları ile ilgili kapsamlı bilgiler verdik. Tiroid bezinin hızlı veya yavaş çalışmasına bağlı olarak bireyler farklı tanı alırlar. Medikal tedavi ve beslenme tedavileri de farklılık gösterebilir. Genel olarak otoimmün, kullanılan ilaçlar ve genetik sebepli tiroid hastalıkları oluşabilir. Tiroid bezinin çalışmasında sorun oluşunca metabolizma anormal çalışmaya başlar.
Gereğinde fazla hormon üretebilir ve birey ani kilo kayıpları yaşayabilir veya gereğinden az hormon üreterek kilo vermede zorlanma, sinirlilik hali, kabızlık gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Bu durumları önlemek için medikal tedavinin yanı sıra tiroid ile ilgili beslenme danışmanlığı hizmeti almanız oldukça önemlidir. Zira nasıl beslenmeniz gerektiği konusunda uzman yardımı olmadan beslenmeniz tedavi sürecini uzatabilir.
