Yaklaşık her 10 kişiden 6’sışeker hastalığı riski altında veya diyabetlidir. Diyabet tanısı almış veya uzun süredir diyabetli olan bireyler için merak edilenleri araştırdık. Tip 2 diyabet nedir? Nedenleri nelerdir? Tedavisi nasıl olur? gibi sorulara cevap oluşturabileceğimiz bir yazı hazırladık. Keyifli okumalar.
Tip 2 Diyabet Nedir?
En yaygın diyabet türü olan Tip 2 diyabet, kan şekeri olarak da adlandırılan kan glikozu çok yüksek olduğunda ortaya çıkan bir hastalıktır. Kan glikozu ana enerji kaynağıdır ve esas olarak tüketilen yiyeceklerle karşılanır. Pankreas tarafından üretilen bir hormon olan insülin, glikozun enerji için kullanılmak üzere hücrelerinize girmesine yardımcı olur.
Şeker hastalığında vücudunuz yeterince insülin üretmez veya insülini iyi kullanmaz. Böylece çok fazla glikoz kanınızda kalır ve hücrelerinize yeterince ulaşamaz. Böyle bir durum uzun bir süre devam ederse bağışıklık, sinir ve dolaşım sistemlerinde bozukluklar ortaya çıkabilir.
Tip 2 Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
- Kilo: Fazla kilolu veya obez olmak
- Yaş: 45 yaşından sonrası
- Kan lipid seviyeleri: Yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterol - "iyi" kolesterol - seviyesinin düşük olması ve trigliserit seviyesinin yüksek olması
- Yağ dağılımı: Yağ kütlesinin kalça ve uyluklardan ziyade karın bölgesinde depolanması riski artırır. Erkeklerde bel çevresi 102 cm, kadınlarda ise 88 cm üzerinde olması
- Aile geçmişi: Aile üyelerinde şeker hastası olan bireylerin varlığı
- Hareketsizlik: Daha az hareketlilik Tip 2 diyabet riskini artırır çünkü fiziksel aktivite glikozu enerji kaynağı olarak kullanıp hücreleri insülin hormonuna karşı daha duyarlı hale getirir.
- Prediyabet: Kan şekeri değerleri normal seviyede değildir ancak diyabet olarak tanı koyulacak kadar da yüksek olmadığı bir durumdur. Dikkate alınmayıp tedavi edilmemesi
- Hamilelikle ilgili riskler: Hamileyken gestasyonel diyabet geçiren kadınlar yaşam tarzı değişikliği yapmadığı müddetçe Tip 2 diyabet riskleri artar.
- Polikistik over sendromu: Adet düzensizlikleri, aşırı tüylenme, insülin direnci veya fazla kiloyla karakterize olan polikistik over sendromu tedavi edilmemesi
- Koltuk altı ve boyun bölgesindeki cildin koyulaşması: Belirtilen bölgelerdeki koyulaşmış cilt insülin direnci göstergesidir. Tedavi edilmediği sürece risk artar.
- Irk ve etnik köken: Amerikan yerlileri, Siyahi, Hispanik, Asyalılar ve Pasifik Adalıların dahil olduğu belirli ırk ve etnik kökene sahip kişiler, beyazlara göre ihtimali daha yüksektir.
Belirtileri Nelerdir?
- Özellikle geceleri çok sık tuvalete çıkmak
- Yorgun hissetmek
- Susuz hissetmek
- Kesik ve yaraların iyileşme hızının uzaması
- Bulanık görme
- Genital kaşıntı ve pamukçuk
- Artan açlık hissi
- Tatlı isteğinin artması
- El ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma
- Cildin kuruması
- Daha fazla enfeksiyon geçirmek
Tip-2 Diyabet (Şeker Hastalığı) Tanısı Nasıl Konulur?
HbA1C Testi
Genellikle glikolize hemoglobin (A1C) testi kullanılarak teşhis edilir. HbA1C testi, son 2-3 aylık ortalama kan şekeri seviyenizi gösterir.
HbA1C değeri:
- <5,7 (Normal)
- 5,7 - 6,4 (Prediyabet)
- İki ayrı testte >6,5 (Diyabet)
Rastgele Kan Şekeri Testi
En son ne zaman yemek yediğinize bakılmaksızın kan şekeriniz >200 mg/dL çıkarsa ve özellikle de sık idrara çıkma ve aşırı susama gibi diyabet belirti ve semptomlarınız varsa diyabete işaret eder.
Açlık Kan Şekeri Testi
Bir gece aç kaldıktan sonra kan örneği alınır. Değerler şu şekilde yorumlanır:
- <100 mg/dL (Normal)
- 100 - 125 mg/dL (Prediyabet)
- İki ayrı testte >126 mg/dL (Diyabet)
Oral Glukoz Tolerans Testi
OGTT testi, hamilelik dışında diğerlerine göre daha az kullanılır. Gece boyunca aç kalmanız ve ardından doktorun muayenehanesinde şekerli bir sıvı içmeniz gerekir. Kan şekeri seviyeleri sonraki iki saat boyunca periyodik olarak test edilir. Sonuçlar aşağıdaki gibi değerlendirilir:
- <140 mg/dL (Normal)
- 140 - 199 mg/dL (Prediyabet)
- İki saat sonra >200 mg/dL (Diyabet)
Toparlayacak olursak şu şekilde tek bir tablo halinde gösterebiliriz:
|
Sonuç* |
A1C Testi |
Açlık Kan Şekeri Testi |
Oral Glukoz Tolerans Testi |
Rastgele Kan Şekeri Testi |
|
Diyabet |
%6,5 veya üzeri |
126 mg/dL veya üzeri |
200 mg/dL veya üzeri |
200 mg/dL veya üzeri |
|
Prediyabet |
%5,7 – %6,4 |
100 – 125 mg/dL |
140 – 199 mg/dL |
Yok |
|
Normal |
%5,7'nin altında |
99 mg/dL veya altı |
140 mg/dL veya altı |
Yok |
Tip 2 Diyabet (Şeker Hastalığı) Kimlerde Görülür?
- 45 yaş üstü bireyler
- Ailesinde diyabet öyküsü olanlar
- Gestasyonel diyet geçmişi olanlar
- Fazla kilolu ve obezler
- Hareketsiz yaşayanlar
- Etnik köken olarak Siyahi, Afro Amerikan, Pasifik adalıları
Tip 2 Diyabet Hangi Hastalıklara Yol Açabilir?
Tedavi edilmezse böbrekler, kan damarları, sinirler, gözler dahil birçok organ olumsuz etkilenir. Tedavi edilmediği sürece ortaya çıkabilecek hastalık ve komplikasyonlar şunlardır:
- Kalp ve Damar Hastalıkları: Kan damarlarının daralması(ateroskleroz), kalp hastalığı, yüksek tansiyon, inme diyabet hastalığı ile ilişkilidir.
- Böbrek Hasarı: Diyabet vücuda verdiği hasar yüzünden böbrek nakli, kronik böbrek hastalığı veya diyaliz almaya neden olabilir.
- Uzuvlarda Sinir Hasarı (nöropati): Yüksek kan glikozu zamanla sinirlere zarar verebilir veya tahrip edebilir. İlgili tahribat ayak parmaklarının veya parmakların uçlarında başlayan ve yavaş yavaş yukarı doğru yayılan karıncalanma, uyuşma, yanma, ağrı veya his kaybına neden olabilir.
- Diğer Sinir Hasarları: Kalp sinirlerinin hasar görmesi düzensiz kalp ritimlerine neden olabilir.
- Sinir hasarı sindirim sistemini etkilerse: İshal, kabızlık, kusma ve bulantıya neden olabilir. Erkeklerde görülen sinir hasarı erektil disfonksiyona neden olabilir.
- Göz Hasarı: Diyabet tedavi edilmezse katarakt, glokom veya retinada kan damarlarına zarar vererek körlüğe neden olabilir.
- İyileşmenin Yavaşlaması: Diyabetin ciddi komplikasyonlarından biri de yaraların iyileşme süresinin uzamasıdır. Vücuttaki kesikler ve su toplamaları enfeksiyona dönüşebilir. Enfeksiyonun kötüleşmesiyle ayak parmağı, ayak ve bacak ampütasyonu gerekebilir.
- Cilt Rahatsızlıkları: Diyabetli bireyler, bakteriyel ve mantar enfeksiyonları ve diğer cilt sorunlarına daha duyarlı hale gelir.
- Uyku Apnesi: Tip 2 diyabeti olan kişilerde obstrüktif uyku apnesi yaygındır. Obez olmak her iki duruma da neden olabilir.
- İşitme Bozukluğu: İşitme problemleri daha yaygındır.
- Demans: Şeker hastaları, Alzheimer hastalığı ve bunama gibi sağlık problemlerinin görülme ihtimalini artırabilir. Kötü kan şekeri seviyeleri, hafıza ve düşünme becerilerini olumsuz etkileyebilir.
- Gebelik: Diyabetli kadınlarda düşük yapma, kusurlu veya ölüm yapma ihtimali artabilir.
- Depresyon: Diyabetli bireylerde depresyona girme riski 2 kat fazla olabilir.
Uzmanından Online Diyet Hizmeti Alın
Tedavisi Nasıl Olur?
Tip 2 diyabet tedavisi medikal, beslenme ve egzersiz tedavisi ile olur. Öncelikle beslenme ve egzersiz gibi yaşam tarzı değişikliği önerilir. Yeterli gelmezse ilaç tedavisine başlanır. Ek olarak tanı konulurken değerleri çok yüksek olanlar için direkt ilaç tedavisine de başlanılabilir.
- Tip 2 diyabete uygun beslenme tedavisi: Bireye özgü ve yandaş hastalıkları, kullandığı diğer ilaçlar değerlendirilerek uygulanır.
- Egzersiz tedavisi: Bireyin sevdiği bir alanda haftalık en az 3 defa 45-60 dakika egzersiz yapması istenir.
- Medikal tedavi: Metformin, sülfonilüreler, meglitinidler, tiyazolidindionlar, DPP-4 inhibitörleri, GLP-1 reseptör agonistleri, SGLT2 inhibitörleri, GIP ve GLP-1 reseptör agonisti, insülin. Belirtilen ilaç gruplarını kullanmak için doktorunuzun sizin durumunuza uygun ilaç ve dozu belirlemesi gerekir. Uzman reçetesi olmadan kullanılamaz.
Beslenme Tedavisi
Tip 2 diyabet tanısı almış bireyler öncelikle ideal ağırlıklarına ulaşmak için kilo vermelidir. Kilo verdikçe insülin duyarlılığı artar ve kan şekeri dengesi de sağlanmış olur. Ancak bilinçsiz bir şekilde değil de bir diyetisyen eşliğinde kilo verilmelidir.
Diyetisyen tarafından hazırlanmış beslenme önerileri şunlardır:
- Bireyler su tüketimine dikkat etmeli ve kilogram başına 30-35 ml su tüketmelidir.
- Glisemik indeksi yüksek olan besinlerden kaçınmalı, tüketmek istiyorsa da yağlı veya protein içeren bir besinle tüketilmeli
- Doymuş yağlardan kaçınarak tekli veya çoklu doymamış yağları tercih etmeli
- Beyaz et ve kırmızı et yarım yağlı tercih edilmeli
- Haftada en az 2 defa ızgara/fırında balık tercih edilmeli
- Çörek otu, keten tohumu gibi besinler insülin duyarlılığını artırdığı için rutin beslenmeye eklenmeli
- Peynirler az veya yarım yağlı tercih edilmeli
- Meyvelerden daha çok kabuklu tüketilebilenler tercih edilmeli
- Kızartma, fastfood, abur cubur tarzı yiyeceklerden uzak durulmalı
- İşlenmiş şarküteri ürünlerinden uzak durulmalı
- Şekerli, şerbetli tatlılardan ve hamur işinden kaçınılmalı
- Beyaz un gibi çok fazla randımana uğramış, besin değerleri azalmış unlardan yapılan ekmek, hamur işleri, kek, kurabiye gibi yiyeceklerden uzak durulmalı
- Alkol, sigara insülin hormonu ve kan şekerini olumsuz etkileyeceği aynı zamanda diğer hastalıklara da zemin hazırlayacağı için uzak durulmalı
- Posa/lif içeriği yüksek olan sebze, meyve, tahıl, kuru baklagiller tercih edilmeli (25 g/gün posa)
- Pirinç, makarna, patates ve bezelye nişasta içerikleri yüksek olduğu için uzak durulmalı veya yanında yağ-protein kaynağıyla belirli miktarda tüketilmeli
- Tuz tüketimi günlük olarak 5-6 g/gün aşmamalı
- Probiyotik içeriği yüksek besinler tercih edilmeli
- Soğan, sarımsak gibi antibiyotik etkili besinler beslenmede yer almalı
- Kuru meyveler hacim olarak küçük ancak karbonhidrat içeriği olarak yüksek olduğu için diyetisyenin belirlediği miktarda tüketilebilir
Şeker Hastaları Neler Yiyebilir?
- Nohut, kuru fasulye, mercimek gibi kurubaklagiller
- Kabuklu meyveler
- Sebzeler (nişasta içeriği yüksek patates, bezelye hariç)
- Ceviz, fındık, badem gibi yağlı tohumlar
- Zeytinyağı, keten tohumu yağı, fındık yağı, ayçiçek yağı
- Avokado, az tuzlu zeytin
- Yarım yağlı peynirler(lor, çökelek, beyaz peynir gibi)
- Yulaf, kinoa, chia gibi fonksiyonel besinler
- Yarım yağlı süt ve süt ürünleri
- Yumurta
- Yarım yağlı kırmızı et, tavuk, hindi, balık
Şeker Hastalarının Tüketmemesi Gereken Yiyecekler
- Tereyağı, kuyruk yağı, margarin, iç yağı
- Fastfood, paketli ürünler, abur cuburlar
- Kızartma, kavurma yöntemiyle hazırlanan gıdalar
- Reçel, marmelat,
- Enerji içecekleri, alkol
- Paketli dondurma
- Çok koyu ve fazla miktarda çay, kahve
- Salam, sosis, sucuk
- Cipsler
- Kaşar, tulum, ezine, salamura peynirlerden uzak durulmalı
Tip 2 Diyabet (Şeker Hastalığı) Hastaları Nasıl Zayıflar?
Şeker hastalığında zayıflamak sürecin daha kontrollü ilerlemesini sağlar. Kilo kaybedildikçe total yağ hacminde de azalma olacağı için insülinin etkinliği artabilir. Böylece glisemik iyileşme görülür. Sinirler, kan damarları, böbrek hasarı riski azalır.
Şeker hastaları diyetisyen eşliğinde kullandığı ilaçlar, genel yaşam tarzı, ekonomik durumu, yandaş hastalıkları göz önüne alınarak bir beslenme programına başlar. Dünya sağlık Örgütü’nün önerdiği gibi 05-1 kg/hafta veya 2-4 kg/ay kilo kaybı önerilir. Ek olarak egzersiz de beslenme programıyla birlikte olursa sürecin yönetimi daha da kolaylaşır.
Kilo verdikçe düzelen değerler ile birlikte doktorunuz kullandığınız ilaç dozlarını düşürebilir veya ilacı tamamen kesebilir.
Şuradaki yazımızdan Tip 1 Diyabet ile ilgili detaylı bilgi alabilirsiniz.
Tip-2 Diyabet Örnek Diyet Listesi 1
Aşağıdaki diyet listesi Aralıklı Oruç beslenme tarzına örnek verilebilir.
Kahvaltı:
- 1 adet haşlanmış yumurta veya omlet
- Az yağlı peynirler
- Söğüş sebze
- Çeyrek avokado veya 8-10 adet az tuzlu zeytin
- Çiğ kuruyemiş
- Tam buğday ekmeği
Ara Öğün:
- Çiğ kuruyemiş
- Meyve
- Yarım yağlı süt ürünleri
Akşam Yemeği:
- Yarım yağlı kırmızı et/tavuk/balık
- Sebze yemeği (az yağlı) veya kurubaklagil yemeği (suyu süzülmüş)
- Ev yapımı yoğurt veya cacık veya ayran
- Tam buğday ekmeği veya çorba
- Mevsim salatası
Tip-2 Diyabet Örnek Diyet Listesi 2
Aşağıdaki diyet listesi Akdeniz tipi beslenmeye örnek verilebilir.
Kahvaltı:
- 1 adet haşlanmış yumurta veya omlet
- Yarım yağlı peynirler
- Söğüş sebze
- Çeyrek avokado veya 8-10 adet az tuzlu zeytin
- Tam buğday ekmeği
Öğle Yemeği:
- Yarım yağlı balık, kırmızı veya beyaz et (sote, ızgara, haşlama,fırın)
- Ev yapımı yoğurt veya ayran
- Mevsim salata
- Tam buğday ekmek veya çorba
Ara Öğün:
- Çiğ kuruyemiş
- Meyve
Akşam Yemeği:
- Sebze yemeği (az yağlı) veya kurubaklagil yemeği (suyu süzülmüş)
- Ev yapımı yoğurt veya cacık
- Tam buğday ekmeği veya bulgur pilavı (az yağlı)
- Mevsim salatası
Ara Öğün:
- Kefir veya süt
- 1 porsiyon meyve
Özet
Tip 2 diyabet bireyin hem fiziksel hem sosyal hayatını olumsuz etkileyebilir. Gerekli tedbirler alınmazsa, uygun tedavi protokolü uygulanmazsa göz, böbrek, sinirler ve kan damarı hasarı, depresyon gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
Uzman kontrolünde uygulanacak medikal, beslenme ve egzersiz tedavisi bireyin hastalık semptomlarını azaltabilir hatta iyileştirebilir. Ancak her ne kadar ilaç veya egzersiz yapılsa da sağlıklı beslenmeye uyulmazsa hastalıkta iyileşme ve ilerleme görülemez. Bundan dolayı diyetisyenden diyabet beslenme tedavisi hizmeti alarak bireye özgü bir diyet programı oluşturulmalıdır.
Konuya İlişkin Sıkça Sorulan Sorular
Şeker hastaları nasıl beslenmeli?
Şeker hastaları, glisemik indeksi düşük, lif açısından zengin gıdaları tercih etmeli ve karbonhidrat alımını kontrol altında tutmalıdır.
Şeker hastaları kahvaltıda ne yemeli?
Şeker hastaları kahvaltıda tam tahıllı ekmek, haşlanmış yumurta, avokado, yeşillik, yağlı tohumlar ve az yağlı yoğurt gibi besinleri tercih edebilir.
Şekeri yükselten şeyler nelerdir?
Rafine şeker, beyaz ekmek, tatlılar, gazlı içecekler ve hızlı emilen karbonhidratlar kan şekerini hızla yükseltir.
Kan şekerini en hızlı ne düşürür?
Egzersiz yapmak, bol su içmek ve kısa vadede insülin kullanımı kan şekerini hızla düşürebilir.
Diyabet hastaları şeker kullanabilir mi?
Diyabet hastaları, rafine şekerden kaçınmalı ve doğal şeker alternatiflerini, kontrollü miktarlarda kullanmalıdır.
Şeker hastaları ne yemeli?
Sebzeler, tam tahıllar, yağsız veya az yağlı proteinler ve sağlıklı yağlar şeker hastaları için uygun besinlerdir.
Şeker hastaları neler yasak?
Rafine şekerler, beyaz ekmek, işlenmiş gıdalar, gazlı içecekler ve yüksek glisemik indeksli besinler şeker hastaları için yasaktır.
Tip 2 diyabet diyet listesi nasıl olur?
Tip 2 diyabet diyet listesi, düşük karbonhidratlı, yüksek lifli ve sağlıklı yağlardan zengin besinler içermelidir.
Şeker hastaları akşam yemeğinde ne yemeli?
Şeker hastaları akşam yemeğinde sebze ağırlıklı yemekler, ızgara balık veya tavuk ve tam tahıllı ürünler tercih etmelidir.
Şeker hastaları ara öğünde ne yemeli?
Şeker hastaları ara öğünde kuruyemiş, taze meyve veya yoğurt gibi sağlıklı atıştırmalıklar yemelidir.
Şeker hastalığı nasıl geçer?
Şeker hastalığı sağlıklı yaşam tarzı ve uygun tedavi ile kontrol altına alınabilir.
Şeker hastalığına iyi gelen yiyecekler nelerdir?
Tarçın, kuruyemiş, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler ve keten tohumu gibi yiyecekler kan şekeri kontrolüne yardımcı olabilir.
