Dünya genelinde Tip 2 şeker hastalığına göre sayısı az olsa da azımsanmayacak kadar Tip 1 şeker hastasıbirey bulunur. Genellikle çocuk ve ergenlerde görülür. Otoimmün bir hastalıktır. Sürekli tedavi gerektirir. Uygun tedavi yöntemleri ile süreç rahatlıkla yönetilebilir.
Peki tam olarak nedir bu hastalık? Nedenleri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? Diyabette beslenme ve diyet tedavisi nasıldır? Sizler için araştırdık. Keyifli okumalar.
Tip 1 Diyabet Nedir?
Vücudunuzun insülin adı verilen bir hormonu üretemediği için kan glikoz seviyenizin çok yüksek olduğu ciddi bir durumdur. Bunun nedeni, vücudunuzun, pankreastaki insülini üreten beta hücrelere saldırmasıdır.
Yaşamak için hepimizin insülin hormonuna ihtiyacı vardır. Çünkü insülin, kandaki glikozun hücrelere girmesini ve enerji kaynağı olarak kullanılmasına yardımcı olur.
İnsüline bağımlı şeker hastalğınız varsa vücudunuz hala yiyecek ve içeceklerdeki karbonhidratı parçalar ve onu glikoza dönüştürür. Ancak glikoz kan dolaşımınıza girdiğinde, vücudunuzun hücrelerine girmesine izin verecek insülin hormonu yoktur. Daha sonra kan dolaşımınızda giderek daha fazla glikoz birikir ve yüksek kan glikozu seviyelerine yol açar.
Tip 1 Diyabetin Nedenleri Nelerdir?
Kesin nedeni bilinmemektedir. Normalde vücudun kendi bağışıklık sistemi zararlı bakteri ve virüslerle savaşır ancak böyle bir durumda bağışıklık sistemi pankreastaki insülin hormonu üreten (adacık veya Langerhans adacıkları) hücreleri yabancı olarak algılayıp savaş açar. Diğer olası nedenler ise şunlardır:
- Viral enfeksiyon: Sıklıkla, kabakulak, kızamıkçık, sitomegalovirüs, kızamık, grip, ensefalit, çocuk felci veya Epstein-Barr gibi viral bir enfeksiyonu takip eden haftalarda ortaya çıkar.
- Pankreasın yaralanması veya çıkarılması: Çok nadiren, pankreasın yaralanması veya travması ile tetiklenebilir. Pankreas cerrahi olarak çıkarıldığında, vücut insülin üretme yeteneğini de kaybeder ve tip 1 şeker hastalığına neden olur.
Tip-1 Diyabet Belirtileri Nelerdir?
- Aşırı susamak
- Daha fazla idrara çıkma
- Yorgun ve uyuşuk hissetmek
- Her zaman aç hissetmek
- Yavaş iyileşen kesikler
- Kaşıntı, cilt enfeksiyonları
- Bulanık görme
- Açıklanamayan vücut ağırlığı kaybı
- Baş ağrısı
- Ruh hali değişiklikleri
- Başım dönmesi
- Bacak ağrısı
Belirtiler aniden ortaya çıkabilir. Eğer ortaya çıkarsa, bir doktora görünmeniz gerekir. Basit bir testle doktor, bunların tip 1 şeker hastalığı sonucu olup olmadığını öğrenebilir.
Çocukların, ilk belirtiler diyabetik ketoasidoz (DKA) belirtileri olacaktır. Vücutta çok fazla ketonun dolaştığı ve asidoza yol açtığı potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir durumdur. Acil tıbbi müdahaleye ihtiyacı var.
Belirtiler şunlardır:
- Nefeste meyveli bir koku
- Kuru veya kızarmış cilt
- Mide bulantısı ya da kusma
- Karın ağrısı
- Nefes alma zorluğu
- Karışıklık ve odaklanma zorluğu
Zamanla, çeşitli başka semptomlara yol açan komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Bebeklerde ve Yeni Yürümeye Başlayan Çocuklarda Tip-1 Diyabetin Ek Belirtileri Nelerdir?
- Vücut ağırlığı kaybı
- Gelişme geriliği, bodur büyümeyle birlikte kilo kaybı veya kilo alamama
- Sadece pes etmeyecek kolik veya huzursuzluk
- Düşük kaliteli uyku
- Başarılı tuvalet eğitiminden sonra yatak ıslatma
Semptomların tümü hipergliseminin bir sonucudur. (Kan dolaşımımızda dolaşan çok fazla glikoz, aynı zamanda yüksek kan glikozu olarak da bilinir. Özellikle viral bir hastalıktan sonra hiperglisemi yaşayan herhangi bir kişi acilen tıbbi yardım almalıdır.)
Tip 1 Diyabet ve Balayı Evresi
Bir kişiye ilk kez teşhis koyulduğunda, vücudu bir süre daha insülin hormonu üretmeye devam edebilir. Belirtilen süreçte, insülin seviyeleri dalgalanabilir. Sağlıklı kan glikozu düzeylerini korumak için daha az insülin iğnesine ihtiyaç duyabilirler. Buna balayı evresi denir. Birey insülin dozlarını değiştirdikçe, durumları iyileşiyor gibi görünebilir. Ancak, durumun böyle olması pek mümkün değildir. Kişiler ilgili süre boyunca sağlık ekipleriyle çalışmaya devam etmeli ve önerilen tedavi planını takip etmelidir.
Tip 1 Diyabet Risk Faktörleri Nelerdir?
Bilinen risk faktörleri şunlardır:
- Aile öyküsü: Tip 1 diyabetli bir ebeveyn veya kardeşe sahip olmak.
- Genetik: Belirli genlerin varlığı.
- Yaş: En yüksek insidans 4-7 ve 10-14 yaşlarında ortaya çıkar.
Olası risk faktörleri şunlardır:
- Belirli virüslere maruz kalma: Epstein-Barr virüsü, coxsackievirus ve diğer enterovirüsler, kabakulak virüsü
- İnek sütüne erken maruz kalma
- Hayatın erken dönemlerinde üst solunum yolu enfeksiyonları
Tip 1 Diyabet Nasıl Teşhis Edilmektedir?
Tip 1 şeker hastalığı genellikle hızlı bir şekilde ortaya çıkar. Tanı koymak için birtakım testler yapılır ve bazı kriterlere bakılır. Tanı için aşağıdaki kriterler kullanılmaktadır:
|
TEST |
Sonuç |
Tanı |
|
Açlık Kan şekeri |
100 mg/dL ve altı |
Normal |
|
100-125 mg/dL |
Bozulmuş Açlık Şekeri |
|
|
126 mg/dL ve üzeri |
Test tekrarlanarak tanı kesinleştirilir. |
|
Oral Glikoz Tolerans Testi (75 gr glikozla, 2.saat) |
139 mg/dL ve altı |
Normal |
|
140-199 mg/dL |
Gecikmiş açlık şekeri |
|
|
200 mg/dL ve üzeri |
Test tekrarlanarak tanı kesinleştirilir. |
|
Hemoglobin A1C testi* (%) |
%5,4 ve altı |
Normal |
|
%5,5-6,4 |
Gizli şeker için risk |
|
|
%6,5 ve üzeri |
Test tekrarlanarak tanı kesinleştirilir. |
* Hemoglobin A1C testi, Son üç aylık ortalama kan şekeri seviyesini gösterir. Kırmızı kan hücrelerinde oksijen taşıyan hemoglobine bağlı olan kan glikozu yüzdesini ölçer. Kan şekeri seviyesi arttıkça, glikoz ile daha fazla hemoglobin bağlanır.
Tip 1 Diyabette Görülen Komplikasyonlar Nelerdir?
- Böbrek hasarı (nefropati)
- Kalp ve kan damarı hastalıkları
- Göz hasarı
- Sinir hasarı (nöropati)
- Deri ve ağız problemleri
- Gebelik komplikasyonları
- Düşük kan şekeri (hipoglisemi)
- Yüksek kan şekeri (hiperglisemi)
Tip 1 Diyabet Önlenebilmekte Midir?
Şu ana kadar önleyebilecek bir tedavi yöntemi bulunamamıştır. Çalışmalar devam etmektedir.
Tip 1 Diyabetin Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Tedavide şu yöntemler kullanılır:
- İnsülin kullanmak
- İlaç kullanmak
- Karbonhidrat, yağ ve protein sayımı
- Sık kan şekeri takibi
- Hastalığa uygun beslenme programı uygulamak
- Düzenli egzersiz yapmak ve ideal kiloyu korumak
Tip 1 Diyabette Beslenme Tedavisi ve Öneriler
Beslenme, şeker hastalığı tedavisinin yönetilmesinde oldukça büyük bir öneme sahiptir. Bireyin farklı gruptaki besinlerin kan glikozunu nasıl etkilediğini ve bunu günlük hayatında nasıl kullanacağını öğrenmesi gerekmektedir.
Şeker hastalığında, tek tip bir beslenme şekli yoktur. Özgün bir beslenme programı oluşturulması için bir diyetisyen desteği gereklidir. Diyetisyen, diyabetli birey ve ailesi besin tüketimi, insülin dozları ve fiziksel aktiviteyi dikkate alarak ortak bir strateji geliştirilmelidir.
Böyle bir süreçte düzenli takip büyük öneme sahiptir. Çünkü bireyin beslenme tercihleri, egzersiz düzeyleri değişebilir. Yeni yaşantısına doğru ve kolay bir şekilde adapte olması için diyetisyeniyle irtibat halinde olmalıdır. Genel olarak diyet içeriğinin besleyici, az yağlı, yüksek lifli gıdalar olmasına dikkat edilmelidir.
- Seçilen karbonhidrat türünün tam tahıllar, sebzeler, meyveler ve az yağlı süt ürünlerinden olmasına dikkat edilmelidir.
- Birçok besin aynı miktarda karbonhidrat içerse de kan glikozu açısından farklı cevaplar oluşturulabilir. Buna ‘glisemik indeks’ denir. Yüksek glisemik indeksli besinler yerine düşük-orta glisemik indeksli besinler tercih edilmelidir.
|
Glisemik indeks |
Besinler |
|
Düşük |
Kurubaklagiller, fındık, elma, portakal, ıspanak, brokoli gibi sebzeler, kepekli ekmek |
|
Orta |
Kepekli pirinç, çavdar ekmeği, muz, dondurma |
|
Yüksek |
Patates, beyaz ekmek, beyaz pirinç, olgun muz, şeker, hazır meyve suları, mısır cipsi, mısır gevreği |
- Enerji kaynağı olarak kaliyeli karbonhidrat, protein ve yağ tercih edilmelidir.
- Kaliteli protein tüketimine dikkat edilmelidir. Protein kan glikozunun daha yavaş yükselmesini sağlar.
- Metabolik komplikasyonların gelişmemesi için doymuş yağ ve kolesterol alımı azaltılmalı, bitkisel yağ ve kuruyemişler tercih edilmelidir.
- Diyetin posa içeriği de yüksek olmalıdır. Yüksek posalı diyetin insülin ve kan glikozu üzerine olumlu etkileri vardır.
- Posa kaynağı olarak her gün sebze-meyve, kepek (yulaf, buğday vb.), tam taneli tahıllar ve kuru baklagiller önerilir. Posa tüketimini arttırmak için beyaz ekmek yerine tam tahıl ekmeği, çavdar ekmeği, pirinç veya makarna yerine bulgur, meyve suyu yerine meyve tüketilmelidir.
- Haftada 2-3 defa kurubaklagiller tüketilmeli, meyveler kabuğuyle tüketilip meyve suyu tüketiminden kaçınılmalıdır.
- Fast food, aburcuburlar, gazlı içecekler yerine taze sebze-meyveler, küçük sandviçler, galeta, grisini ile süt, yoğurt, ayran gibi besinler seçilmelidir
- Öğün saatleri olabildiğince sabitlenmelidir. İki öğün arası çok uzun sürmemelidir.
- Her şeker hastasının yaşına, tedavisine, yaşam tarzına ve beslenme alışkanlıklarına uygun olacak şekilde öğün düzeni oluşturulmalıdır.
- Bireyin özelliklerine göre besin piramidi, değişim sistemi, karbonhidrat sayımı gibi öğün planlama programları kullanılabilir.
Şuradaki bağlantıdan, Tip 2 Diyabet ile ilgili detaylı bilgi alabileceğiniz yazımıza göz atabilirsiniz.
Son Sözler
Tip 1 diyabet, bağışıklık sisteminin pankreasta insülin üreten hücrelere saldırdığı ve yok ettiği bir otoimmün bozukluktur. Kanda yüksek glikoz seviyelerine yol açabilir ve ciddi sonuçlara yol açabilir.
Erken belirtiler arasında sık idrara çıkma, artan açlık ve susuzluk ve görme değişiklikleri yer alır ancak diyabetik ketoasidoz da ilk gösterge olabilir. Zamanla komplikasyonlar gelişebilir.
İnsülin tedavisi, şeker hastalığını yönetmek ve komplikasyonları önlemek için gereklidir. Tedavi ile tip 1 şekr hastası bir kişi dolu ve aktif bir hayat yaşayabilir. Ek olarak beslenme tedavisi şekeri yönetmede oldukça etkilidir bundan dolayı bir diyetisyenle birlikte çalışmak önem arz etmektedir.
Konuya İlişkin Sıkça Sorulan Sorular
Tip 1 diyabet nedir?
Pankreasın insülin üretimini durdurduğu ve kan glikozunun kontrol edilemediği bir hastalıktır.
Tip 1şeker hastalığı neden olur?
Genetik yatkınlık ve çevresel faktörler, bağışıklık sisteminin pankreasa saldırmasına neden olur.
Tip 1 diyabet geçer mi?
Hastalık kroniktir ve tamamen iyileşmez; insülin tedavisi ile yönetilir.
Kilo kaybı neden olur?
İnsülin eksikliği, vücudun enerji için yağ ve kas dokusunu yoğun bir şekilde kullanmasına yol açar ve kilo kaybına neden olur.
Tip 1 diyabet diyet listesinde nelere dikkat edilir?
Karbonhidrat miktarı, glisemik indeks, porsiyon kontrolü ve düzenli öğün saatlerine özen gösterilir.
Tip 1 şeker hastaları ne yememeli, neler yasak?
Yüksek glikoz içeren yiyecekler, rafine karbonhidratlar ve trans yağlardan kaçınılmalıdır.
Tip 1 ve Tip 2 diyabet arasındaki fark nedir?
Tip 1'de insülin üretimi yok, Tip 2'de ise insülin direnci ve yetersiz üretim vardır.
Tip 1 diyabet yemek tariflerinde neler bulunur?
Tam buğday unlu ürünler, yeşil yapraklı sebzeler, protein kaynakları ve sağlıklı yağlar yer almalıdır.
Tip 1 şeker hastaları ne yemeli?
Tam tahıllar, sebzeler, sağlıklı proteinler, meyveler ve düşük glisemik indeksli yiyecekler önerilir.
Tip 1 diyabet yemek listesi nasıl olur?
Kompleks karbonhidratlar, tam tahıllar, protein kaynakları ve sağlıklı yağlardan oluşan dengeli bir liste hazırlanır.
Şeker hastaları tatlı yiyebilir mi?
Karbonhidrat sayımı ve insülin ayarlaması yaparak küçük porsiyonlarda sütlü tatlılar yiyebilirler.
Tip 1 diyabet hastaları insülin kullanır mı?
Evet, günlük insülin enjeksiyonları veya insülin pompaları kullanmak zorundadırlar.
Tip 1 şeker hastalar nasıl kilo alır?
Sağlıklı yağlar, protein kaynakları ve kontrollü karbonhidrat tüketimi ile kilo alımı sağlanabilir.
Tip 1 diyabette beslenme diyetisyen eşliğinde mi yapılır?
Bir diyetisyen eşliğinde yapılan planlamalar, kan glikozu kontrolü ve beslenme dengesini daha iyi sağlar.
Şeker hastaları muz yiyebilir mi?
Düşük miktarlarda ve diğer yiyeceklerle birlikte tüketildiğinde muz zararlı olmayabilir.
